Herkenning van laaggeletterdheid kan een hoop medische ellende voorkomen
Ongeveer 13 procent van de Zeeuwen heeft moeite met lezen en schrijven. ,,Artsen en praktijkondersteuners moeten zich daar meer bewust van zijn,’’ stellen huisartsen Coen Albers en Jolanda van der Velden, ,,want als hun uitleg niet begrepen wordt, gaat het in de praktijk fout met bijvoorbeeld het innemen van medicijnen.’’
Charlotte Kempe is diabetesverpleegkundige in de huisartsenpraktijk van Coen Albers (de Vleugelnoot) in Middelburg en diabetesconsulent bij Periscaldes. Zij weet maar al te goed hoe het mis kan gaan. ,,Ik ging op huisbezoek bij een patiënt omdat zijn bloedsuikerwaarden ondanks de insuline maar niet normaal werden’’. Daar kwam ze erachter dat alle insuline onaangeroerd in zijn schuur lag. ,,Die meneer had de uitleg niet begrepen, kon nauwelijks lezen en wist gewoon niet wat hij ermee moest.’’
“Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 70 procent van de mensen met lage gezondheidsvaardigheden de instructie niet begrijpt. ”
Huisarts Jolanda van der Velden verbaast zich er niet over. Ze weet dat (huis)artsen en praktijkondersteuners vaak maar aannemen dat patiënten snappen wat ze hebben gezegd. ,,We zeggen bijvoorbeeld ‘twee keer per dag twee tabletten’. Maar uit onderzoek blijkt dat maar liefst 70 procent van de mensen met lage gezondheidsvaardigheden die instructie niet begrijpt. Dan gaat het dus fout’’. Verkeerd gebruik van medicijnen en therapie-ontrouw verhogen de kans op een mislukte behandeling, verergering van de ziekte, complicaties en onnodige extra consulten en onderzoeken. Van der Velden is huisarts in Breda en trainer bij Pharos, eenexpertisecentrum dat werkt aan het terugdringen van gezondheidsverschillen.
“Ik heb nog nooit een patiënt gezien die zegt: ik ben laaggeletterd, help mij alsjeblieft”
Ook de Middelburgse huisarts Coen Albers vindt het belangrijk dat artsen zich bewuster worden van laaggeletterdheid bij hun patiënten, maar benadrukt wel hoe verborgen laaggeletterdheid is, ook in zíjn praktijk: ,,Ik heb nog nooit een patiënt gezien die zegt: ik ben laaggeletterd, help mij alsjeblieft. Want je ziet het niet en niemand loopt ermee te koop.’’ Albers is ervan overtuigd dat laaggeletterdheid ‘veel meer voorkomt dan huisartsen weten’.
In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder laaggeletterd. Zij hebben moeite met lezen en schrijven en vaak ook met rekenen of computergebruik, waardoor ze minder goed kunnen participeren in de maatschappij. Opvallend detail: twee derde van de laaggeletterden is geen nieuwkomer, maar heeft Nederlands als moedertaal.
Het percentage laaggeletterdheid onder de Zeeuwse beroepsbevolking (16-65 jaar) is met 13 procent gelijk aan het landelijk gemiddelde, maar in bepaalde gebieden, zoals Tholen en Schouwen-Duiveland ligt het percentage hoger (zie kader). ,,Er zijn ook verschillen per wijk.’’ zegt Albers. Van der Velden ziet in het kijken naar lokale verschillen ook een valkuil, omdat laaggeletterdheid overal voorkomt: ,,Als je er zo naar gaat kijken, zie je mensen over het hoofd’’.
Smoes
,,Laaggeletterdheid is vooral lastig te herkennen bij mensen die Nederlands als moedertaal hebben’’ zegt Albers. Juist zij doen er uit schaamte vaak alles aan om het probleem geheim te houden. Diny Weststrate uit Goes is ex-laaggeletterde en taalambassadeur in Zeeland en kan daar over meepraten. ,,Laaggeletterden kunnen hun probleem zó goed verbergen. Dat deed ik zelf ook heel lang, ook voor mijn huisarts. Als ik een formulier moest invullen verzon ik een smoes. Mijn ouders of mijn zusje vulden het dan thuis voor me in’’.
“Wat is nou eigenlijk precies de bedoeling met die medicijnen?”
Die smoes herkennen Kempe en van der Velden wel. ,,‘Ik ben mijn leesbril vergeten’ is er ook zo een’’, zegt Kempe. Van der Velden vult haar aan met nog wat voorbeelden: ,,Als mensen na het consult bijde huisarts nog even bij de assistente komen vragen ‘wat is er nou eigenlijk gezegd?’ of ‘wat is nou eigenlijk precies de bedoeling met die medicijnen?’, dán moeten de assistenten extra alert zijn’’. Zelf is Van der Veldenextra op haar hoede als iemand ‘heel ongestructureerd zijn verhaal vertelt in de spreekkamer’.
Zeven jaar lagere levensverwachting
Laaggeletterden gaan in vergelijking met niet-laaggeletterden vaker naar de huisarts en het ziekenhuis, voelen zich ongezonder en hebben een zeven jaar lagere levensverwachting, aldus Van der Velden. Ze wil met haar werk voor Pharos zulke verschillen verkleinen. De Brabantse leert huisartsen en praktijkondersteuners om laaggeletterdheid te herkennen en beter te communiceren met deze doelgroep. In 2019 gaf ze nog een training aan een grote groep Zeeuwse praktijkondersteuners van Zorggroep Periscaldes.
Coen Albers denkt dat het tijd is dat ook de Zeeuwse huisartsen zich laten nascholen over laaggeletterdheid: ,,Omdat die bewustwording onder huisartsen belangrijk is. Want alleen dan kun je er rekening mee houden’’. Dat kan door in de uitleg rekening te houden met het lagere begripsniveau, waarin van der Velde professionals traint, maar er is nog iets anders waar Van der Velden op hamert: ,,doorverwijzen’’.
Bij de Taalhuizen kunnen laaggeletterden terecht voor informatie, advies en eventueel scholing. Van der Velden ziet dat de gezondheid kan verbeteren na het nemen van taalles: ,,Ik ken mensen die nooit wisten hoe ze hun medicijnen moesten innemen, maar dat ook nooit durfden te vragen, tot ze naar die scholing gingen’’.
Dat kan Diny Weststrate helemaal thuisbrengen. ,,Je bent steeds zo afhankelijk van een ander. Zo’n eerste keer naar taalles gaan is wel even eng, maar ik kan het iedereen aanraden. Het is zo lekker dat je zelfstandiger bent’’. Ze krijgt bijval van Van der Velden: ,,Na die lessen nemen mensen ook meer regie over hun gezondheid. Maar de grootste winst die ik bij veel mensen zie: zoveel meer eigenwaarde en zelfvertrouwen.’’
De projectleider van het Taalhuis Walcheren, Resy van Loon, zou blij zijn als de Zeeuwse huisartsen de Taalhuizen weten te vinden voor hun laaggeletterde patiënten. ,,Als Taalhuizen hebben we moeite in contact te komen met Nederlandstalige laaggeletterden. We zijn blij met elke extra doorverwijzing. Via vertrouwenspersonen zoals huisartsen hopen we veel meer mensen te bereiken. Sinds kort is de website www.taalnetwerkzeeland.nl online, met daarop een bundeling van alle lokale initiatieven van de Zeeuwse Taalhuizen.’’
Voor Coen Albers gaat er een wereld open: ,,Het Taalhuis? Ik had er geen idee van!’’. Het lijkt hem een heel goed idee dit initiatief meer bekendheid te geven onder (huis)artsen.
De laaggeletterdheid onder de Zeeuwse beroepsbevolking (16 tot 65-jarigen) is gelijk aan het landelijk gemiddelde (13 procent). Binnen Zeeland zijn er wel verschillen: in Schouwen-Duiveland en Tholen ligt het percentage op meer dan 16 procent.
